„Ja bo tak myślę: bez synagogi można się obejść. Wszak Bóg zapełnia Sobą świat cały; gdzie spadnie łza, gdzie podniosą się do Niego oczy, On spostrzeże; gdziekolwiek serce ludzkie jęknie – On wysłucha. Ale skoro mamy synagogę, to powinna być piękną, promienistą, poważną…”Icchok Lejb Perec, żydowski pisarz z Zamościa

Synagoga  z Wołpy na Białorusi, ok. 40 kilometrów od Grodna, została zbudowana w 1648 roku. W 1781 roku odnowiono dach.  Uważano ją za najpiękniejszą drewnianą synagogę w tej części Europy. Podczas drugiej wojny światowej, w 1941 roku, świątynię spalili Niemcy.

Odbudowa może mieć miejsce dzięki inwentaryzacja synagogi przeprowadzonej w latach 30., jako część akcji inwentaryzacyjnej drewnianych synagog w Polsce za sprawą prof. Oskara Sosnowskiego z Politechniki  Warszawskiej oraz historyka sztuki i rzeźbiarstwa żydowskiego Szymona Zajczyka. To on najprawdopodobniej był twórcą dokumentacji fotograficznej oraz technicznej wołpiańskiej Synagogi, na której to oparliśmy projekt w Biłgoraju. Dokumentacja dotyczyła zarówno wnętrz, jak i samej bryły synagogi.  W ówczesnych realiach oznaczało to obiekt unikatowy w skali całej Europy. Szczegółowa dokumentacja architektoniczna, załączone konserwatorskie, notatki inwentaryzacyjne oraz szczegółowe opisy i fotografie pozwoliły na odtworzenie dokumentacji obiektu.

Synagoga jest – najoględniej rzecz ujmując – imponująca. Urzeka swoim pięknem, proporcjami bryły oraz detalem ciesielskim i snycerskim, który został odtworzony z wielką dbałością o szczegóły. Fundacja stara się o dotacje unijne na wykończenie wnętrza, m.in. polichromii oraz bimy (podwyższenia do odczytywania Tory), Aron ha-kodesz (szafy do przechowywania Tory) i jej pozostałego wyposażenia. Celem nadrzędnym jest wierne odtworzenie całego wnętrza, przeznaczonego do roli Muzeum Żydów biłgorajskich.

Planujemy  przywrócić  sztukę  skazaną  na  niebyt.  W  Polsce  po  II  wojnie  światowej  nie  ocalała  ani  jedna drewniana synagoga. Spłonęły wraz z wiekami obecności społeczności  żydowskiej  w  Rzeczpospolitej,  razem  ze swymi rozmodlonymi i pięknymi wnętrzami. Tylko  z  nielicznych  czarno-białych  fotografii,  rysunków, planów  i  opisów  oraz  szczątkowych  inwentaryzacji  graficznych  możemy  dziś  poznawać  polichromie  drewnianych  synagog  z  terenu  dawnej  Polski.  Wielkie dzieło pokazujące ich bogactwo wykonali architekci Maria  i  Kazimierz  Piechotkowie.  Stworzyli  książkę-album  „Bramy  Nieba.  Bóżnice  drewniane”  wydany  dwadzieścia lat temu. Jest dla nas nieocenioną inspiracją i pomocą przy  powstawaniu naszego projektu. Fundacja  Biłgoraj  XXI  w  ramach  programu  „Miasteczka na szlaku kultur kresowych” daje nam szansę wskrzeszenia  synagogalnych  malowideł.  Już  czeka  na  nie  zrekonstruowana tu synagoga z Wołpy – wsi na terenie dzisiejszej Białorusi,  a  do  ostatniej  wojny  będącej  w  granicach  II  Rzeczpospolitej,  w  województwie  białostockim  i  powiecie  grodzieńskim.  Wołpa  była  słynna.  Opromieniała  ją  drewniana  synagoga  uznawana za  najpiękniejszą  w  naszej  części  Europy.  Państwo  Piechotkowie  piszą:  „Mówiło  się  o  niej  najwspanialsza w  skali  europejskiej”.  Podziwiano  zwłaszcza  sklepienie, ale  także  malowidła.  Biłgoraj  daje  Wołpie  nowe  życie.
Możemy sprawić, że będzie jeszcze pełniejsze.

Synagogi drewniane z terenów dawnej Rzeczpospolitej, zarówno formą architektoniczną, jak i bogactwem polichromii miały  przywoływać wspomnienie Namiotu Przybytku Pańskiego, ze sklepieniami wyobrażającymi piętrzące się w nieskończoność kręgi niebios. W kształcie tych synagog pobrzmiewają też echa namiotów sarmackich sprowadzonych początkowo, od końca XVI  stulecia, z Turcji, z czasem produkowanych w Polsce. Wśród ich twórców byli artyści i rzemieślnicy żydowscy. Polichromie zaś miały bardzo wysoki poziom artystyczny. Charakteryzowała je konsekwencja stylistyczna. Wskazuje to na istnienie ośrodków – pewnego rodzaju „szkół” malarstwa bóżniczego. Znawcy lokują je m.in. w okolicy Lwowa. Podążmy śladem tamtejszym mistrzów.
Podobnie jak w pierwowzorach (m.in. synagogi z Jabłonowa, Kamionki Strumiłowskiej, Gwoźdźca, Połańca, Mohylewa, Chyrowa, Chodorowa)  kompozycja polichromii zrekonstruowanej bóżnicy w Biłgoraju zostanie dopasowana do ukształtowania  architektonicznego. Uwzględnimy wypracowane przez dawnych mistrzów zasady kompozycyjne, kolorystyczne, podejście do ornamentu i symboliki.
W zakresie kolorystyki skłanialibyśmy się jednak do lekko spatynowanej wersji barwnej. W dekoracjach  synagog używano czystych, pełnych kolorów: ostrej czerwieni, błękitu, zieleni i żółci. Spatynowanie sugerowałoby upływ czasu i nadawało malaturze donioślejszy charakter.
Zamierzamy używać farb krzemianowych Kaim, konkretnie specjalnej serii dla powierzchni drewnianych. Ten rodzaj farb zapewnia  szlachetną matową powierzchnię, trwałość i dobrą jakość pigmentów. Dołożymy wszelkich starań, by odtworzyć malowidła wiarygodnie i na wysokim poziomie artystycznym.